Współczesna edukacja przedszkolna coraz częściej uwzględnia potrzeby dzieci neuroróżnorodnych, w tym dzieci w spektrum autyzmu, z ADHD, dysleksją, zaburzeniami przetwarzania sensorycznego czy innymi wyjątkowymi profilami rozwojowymi. Świadomość, że każde dziecko rozwija się we własnym tempie i na swój indywidualny sposób, jest dziś podstawą tworzenia przyjaznego, otwartego i wspierającego środowiska przedszkolnego. Neuroróżnorodność nie jest przeszkodą, lecz bogactwem – przynosi nowe perspektywy, wzbogaca grupę i zachęca do poszukiwania kreatywnych rozwiązań wychowawczych.
Dział: Temat numeru
Integracja dzieci z różnorodnymi trudnościami rozwojowymi w środowisku przedszkolnym stanowi istotne wyzwanie dla współczesnej edukacji. Proces ten wymaga nie tylko dostosowania programów nauczania, ale przede wszystkim stworzenia atmosfery akceptacji i wsparcia, która sprzyja rozwojowi emocjonalnemu i społecznemu wszystkich dzieci. Coraz więcej dzieci w przedszkolach i szkołach zmaga się z różnego rodzaju trudnościami rozwojowymi i zaburzeniami, takimi jak autyzm, ADHD, zaburzenia lękowe czy niepełnosprawność intelektualna. Nauczyciele, rodzice i rówieśnicy odgrywają kluczową rolę w tym procesie. Brak wiedzy na temat specyficznych potrzeb tych dzieci, trudności w komunikacji oraz niewystarczające zasoby systemowe mogą utrudniać efektywną integrację w grupie rówieśniczej. Stosując odpowiednie metody i techniki, można skutecznie wspierać integrację oraz rozwój swoich podopiecznych.
W dzisiejszych czasach struktury rodzinne są bardziej zróżnicowane niż kiedykolwiek wcześniej. Współczesne społeczeństwo charakteryzuje się różnorodnością modeli rodziny. Coraz więcej dzieci wychowuje się w rodzinach patchworkowych, czyli tych, które powstały z połączenia dwóch lub więcej rodzin. Patchwork, jak mówi dosłowne tłumaczenie z języka angielskiego to „wyrób uszyty z łat”. Dlatego, traktując tę definicję dosłownie, rodzinę patchworkową można porównać do koca uszytego z różnych kawałków materiału.
Pozytywna dyscyplina odgrywa kluczową rolę w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym. Czym się różni od potocznie rozumianej dyscypliny?
Jak prawidłowo ją rozumieć, jak wprowadzać i jak o nią dbać, by stała się skutecznym narzędziem nauczyciela w realizacji postawionych przed nim zadań? Jakie następstwa niesie źle rozumiane pojęcie dyscypliny lub jej brak?
Kto i dlaczego powinien kształtować dyscyplinę w grupie? Czy powszechnie stosowany system nagród i kar sprawdza się w kształtowaniu dyscypliny w grupie przedszkolnej? Jak w prosty sposób sprawdzić, na ile dana grupa jest zdyscyplinowana?
Na te i inne pytania można znaleźć odpowiedź w zamieszczonych niżej rozważaniach opartych na wieloletnim doświadczeniu
Zgodnie z koncepcją Ireny Wojnar, człowiek przede wszystkim jest istotą twórczą. Słowa te nie nawiązują do działalności artystycznej, jednak dotyczą pewnej postawy twórczej wobec siebie samego, drugiego człowieka, a także świata. Autorka mówi wprost, iż: w ludziach samych, w ich działalności i w ich świecie, istnieją nieograniczone możliwości tworzenia, przetwarzania i przezwyciężania. [...] Nie ma już świata kontemplowanego, jest natomiast świat przeżywany i kształtowany przez ludzi.
Gry i zabawy interakcyjne stają się kluczowym elementem terapii dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej, łącząc zabawę z celowym działaniem terapeutycznym. Poprzez aktywności, które angażują dzieci fizycznie i społecznie, terapia nie tylko stymuluje rozwój umiejętności motorycznych i społecznych, ale także pomaga w radzeniu sobie z emocjami i integracją sensoryczną. Dzięki zastosowaniu gier dostosowanych do potrzeb dzieci możliwe jest efektywne wspieranie ich rozwoju i poprawa jakości życia.
Wzrok, słuch, węch, smak, dotyk – to dzięki tym zmysłom jesteśmy w stanie poznawać świat, doświadczać w pełni tego, co nas otacza. Świat przepełniony jest mnóstwem napływających
z każdej strony bodźców. Podziwiamy rozmaite widoki, obserwujemy to, co nas otacza, słyszymy przeróżne dźwięki, smakujemy potrawy, czujemy różne zapachy. Wszystkie te czynności wymagają zaangażowania ze strony układu sensorycznego. Jeśli wszystkie bodźce dobiegające z zewnątrz są odbierane i przetwarzane w sposób prawidłowy – proces integracji sensorycznej przebiega bez zakłóceń, wtedy to, co nas otacza, wydaje się przyjazne i akceptowalne. Sytuacja zmienia się w momencie, gdy mózg ma problem z odbiorem i przetwarzaniem bodźców z zewnątrz – wtedy mamy do czynienia z zaburzeniami integracji sensorycznej.
W codziennej praktyce pedagogicznej nauczyciele i nauczycielki wszystkich etapów edukacyjnych spotykają uczniów i uczennice, którzy w różnych typowych szkolnych lub przedszkolnych sytuacjach zachowują się w sposób zaskakujący nie tylko dla nich, ale także dla rówieśników. Zdarza się, że nie znajdując uzasadnienia dla takiego czy innego zachowania, twierdzą, że dziecko „bez powodu” krzyczy podczas zajęć, płacze, nie chce zmienić miejsca w klasie, wyjść na przerwę, usiąść z kimś w ławce, wszystko je rozprasza albo jest zamyślone i trudno z nim nawiązać kontakt, wszystko chce zrobić po swojemu, jest niezdarne, potyka się, przewraca, niszczy zeszyty i książki, ubiera się byle jak, nieadekwatnie do sytuacji. Lista takich „dziwactw” wydaje się nieskończona. Warto jednak spojrzeć na takie osoby nie przez pryzmat swoich czy ogólnie przyjętych norm funkcjonowania i nie oceniać, że zachowania te są wynikiem uporu, braku wychowania, niedbalstwa czy cech charakteru. Po prostu ich układ nerwowy odbiera i przetwarza sygnały płynące z otoczenia w odmienny sposób.
Wiek przedszkolny to czas, w którym następuje intensywny rozwój mowy, a w szczególności artykulacji. Dziecko, które kończy edukację przedszkolną i rozpoczyna szkolną przygodę, powinno posługiwać się słowami wszystkich kategorii leksykalnych, budować złożone zdania poprawne pod względem gramatycznym, a także realizować prawidłowo wszystkie głoski naszego języka. Poprawną wymowę należy traktować jako jeden z elementów dojrzałości szkolnej. Zaburzenia językowe i artykulacyjne mogą zakłócać proces nauki czytania i pisania, dlatego tak istotne jest, aby wspomagać rozwój mowy już od najwcześniejszych lat oraz interweniować w razie dostrzeżenia jakichkolwiek nieprawidłowości.
W wieku przedszkolnym dziecko przejawia duże zaciekawienie otaczającym je światem. Aby pogłębianie wiedzy i nabieranie nowych umiejętności przebiegało w skuteczny i satysfakcjonujący dla małego człowieka sposób, niezbędne jest sprawne korzystanie z różnych funkcji organizmu, w tym z tych związanych z motoryką. Kształtowanie sprawności tego aspektu jest niezmiernie ważne i w celu jego usprawniania warto, oprócz wykorzystywania codziennych sytuacji, planować dodatkowe metody i formy działań.
W wieku przedszkolnym dziecko doświadcza wielu zmian. Dzięki doskonalącej się sprawności fizycznej, naturalnie rozwijającej się ciekawości oraz rodzącej się inicjatywie małego człowieka w coraz większym stopniu kształtuje się pragnienie poznawania i zrozumienia świata. Zadawanie pytań, dociekanie istoty rzeczy, próba łączenia istniejących faktów z nabywaną wiedzą, chęć zgłębiania siebie i innych – wszystkie te cechy sprzyjają rozkwitowi wyobraźni, która, zwłaszcza w wieku przedszkolnym, tworzy przestrzeń pełną przeróżnych fantazji i nieograniczonych możliwości.
Każde dziecko jest inne, każdy przedszkolak lubi co innego. Jednak dla wielu dzieci w wieku przedszkolnym konstruktywne radzenie sobie z trudnymi doświadczeniami oraz wywołanymi napięciami emocjonalnymi stanowi duże wyzwanie. Dlatego dobrze jest wiedzieć, co pomaga dziecku wyciszyć się, a co przeszkadza mu w uspokojeniu się. Nie ma uniwersalnej metody na wyciszenie, bowiem to, co służy jednemu dziecku, drugiemu może szkodzić, pogłębiając złe samopoczucie. Na pewno uważność na potrzeby dziecka, empatyczna postawa, bliska autentyczna relacja wspierają dobrostan emocjonalny przedszkolaka.