Kodeks a Karta. Różnica między zatrudnieniem nauczyciela na podstawie Kodeksu pracy i Karty Nauczyciela

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tj. Dz. U. z 2014 r., poz. 191), przepisom ustawy podlegają nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w:

• publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli, 
• zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych, 
• publicznych kolegiach pracowników służb społecznych.

Zatrudnienie nauczycieli w tych placówkach zawsze następuje na podstawie przepisów Karty Nauczyciela. Wyjątkiem jest zatrudnienie osób nieposiadających przygotowania pedagogicznego. Takie osoby − o ile w ocenie dyrektora mają kwalifikacje do zajmowania danego stanowiska − zatrudnia się na podstawie Kodeksu pracy (o czym będzie mowa w dalszej części artykułu).

Tak więc zatrudnienie nauczycieli na podstawie Kodeksu pracy następuje jedynie w szkołach i przedszkolach niepublicznych, nieposiadających uprawnień szkół publicznych, gdyż organy prowadzące te szkoły nie są zobowiązane do stosowania przepisów Karty Nauczyciela.

Najważniejszym przepisem regulującym kwestię nawiązania stosunku pracy z nauczycielem jest art. 10 Karty Nauczyciela. Zgodnie z tym przepisem, stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje się w szkole lub przedszkolu, a w przypadku powołania zespołu szkół jako odrębnej jednostki organizacyjnej − w zespole szkół, na podstawie umowy o pracę lub mianowania. 

Karta Nauczyciela rozróżnia więc stosunek pracy na podstawie mianowania i na podstawie umowy o pracę (ten drugi przypadek nie jest tożsamy z zatrudnieniem na podstawie Kodeksu pracy).

Nauczyciel stażysta

Z osobą rozpoczynającą pracę w szkole lub przedszkolu stosunek pracy zawsze nawiązywany jest na podstawie umowy o pracę na czas określony − na jeden rok szkolny − w celu odbycia stażu wymaganego do uzyskania awansu na stopień nauczyciela kontraktowego. Warunkiem nawiązania stosunku pracy z osobą, która chce pracować na stanowisku nauczyciela jest posiadanie odpowiednich dla danego stanowiska kwalifikacji. Jeśli osoba taka nie posiada kwalifikacji, nie stosuje się do niej przepisów Karty Nauczyciela.

Osoba rozpoczynająca pracę w szkole nazywana jest nauczycielem stażystą. Jak już wskazano wyżej, taka osoba musi mieć odpowiednie kwalifikacje i przygotowanie pedagogiczne, a umowa o pracę jest umową terminową − roczną. 

W szczególnych przypadkach, uzasadnionych potrzebami szkoły, dopuszcza się nawiązanie stosunku pracy z osobą legitymującą się wymaganym poziomem wykształcenia, lecz nieposiadającą przygotowania pedagogicznego, o ile osoba ta zobowiąże się do uzyskania przygotowania pedagogicznego w trakcie odbywania stażu. W przypadku gdy nauczyciel w ciągu pierwszego roku pracy w szkole nie uzyska przygotowania pedagogicznego z przyczyn od niego niezależnych, można  z nim zawrzeć umowę o pracę na kolejny jeden rok szkolny. Staż wymagany do ubiegania się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego przedłuża się do czasu uzyskania przygotowania pedagogicznego.

Nauczyciel kontraktowy

Gdy nauczyciel uzyska już stopień awansu − nauczyciela kontraktowego − stosunek pracy nawiązuje się z nim na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony.

Z kolei po uzyskaniu kolejnego stopnia awansu zawodowego − nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego − stosunek pracy przekształca się (lub nawiązuje − jeśli nauczyciel zmienia szkołę) w stosunek pracy na podstawie mianowania. Jednak aby doszło do nawiązania stosunku pracy na podstawie mianowania, nie wystarczy już posiadanie odpowiednich kwalifikacji, przygotowania pedagogicznego i odpowiedniego stopnia awansu zawodowego. 

Aby doszło do mianowania, nauczyciel:

• musi posiadać obywatelstwo polskie, z tym że wymóg ten nie dotyczy obywateli państwa członkowskiego Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym,
• musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych i korzystać z praw publicznych,
• nie może się przeciwko niemu toczyć postępowanie karne lub dyscyplinarne, lub postępowanie o ubezwłasnowolnienie,
• nie może być karany za przestępstwo popełnione umyślnie,
• musi posiadać kwalifikacje wymagane do zajmowania danego stanowiska,
• muszą istnieć warunki do zatrudnienia nauczyciela w szkole w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony.

Jeśli wszystkie powyższe warunki zostaną spełnione, z nauczycielem nawiązuje się stosunek pracy na podstawie mianowania, a jeśli nauczyciel przed spełnieniem tych warunków pozostawał w stosunku pracy, umowa o pracę przekształca się w mianowanie z mocy prawa z pierwszym dniem miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym spełnione zostały wszystkie warunki.

Pamiętać jednak należy o tym, że aby doszło do mianowania, wszystkie te warunki muszą być spełnione łącznie. Jeśli nie ma możliwości zatrudnienia nauczyciela posiadającego stopień awansu zawodowego nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego w pełnym wymiarze czasu pracy, wówczas stosunek pracy jest zawarty na podstawie umowy na czas nieokreślony.

Podsumowując powyższe, umowę na czas określony można zawrzeć tylko z nauczycielem stażystą. Oczywiście i od tej zasady są wyjątki. Zgodnie bowiem z art. 10 ust. 7 Karty Nauczyciela, w przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, w tym w trakcie roku szkolnego, z osobą rozpoczynającą pracę w szkole, z nauczycielem kontraktowym lub z nauczycielami mianowanym i dyplomowanym stosunek pracy nawiązuje się na podstawie umowy o pracę na czas określony.

Przepisy Karty Nauczyciela nie definiują pojęcia „potrzeby wynikającej z organizacji nauczania”. Oznacza to, że w każdym przypadku dyrektor szkoły ustala, czy z organizacji nauczania wynika konieczność zatrudnienia nauczyciela na czas określony. Prawidłowość tych ustaleń podlega kontroli sądu pracy.

Ustalając, co można uznać za „potrzebę wynikającą z organizacji nauczania”, można oprzeć się na orzecznictwie sądowym w tym zakresie. Pojęcie „organizacja pracy nauczyciela”, której potrzeby mogą uzasadniać zatrudnienie na czas określony, należy odnieść do zasad funkcjonowania szkoły (liczba klas, rodzaj przedmiotów, liczba godzi...