Władza rodzicielska i obowiązki rodziców
Zasady sprawowania władzy rodzicielskiej określa ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964 r., Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) – zwany dalej k.r.o. Mimo że k.r.o. nie zawiera definicji zakresu władzy rodzicielskiej, analiza jego przepisów pozwala na sformułowanie treści władzy rodzicielskiej, na którą składają się następujące elementy:
POLECAMY
- obowiązek i prawo wychowywania dziecka,
- reprezentacja, czyli przedstawicielstwo ustawowe,
- piecza nad majątkiem dziecka oraz zarządzanie nim.
Władza rodzicielska powstaje w chwili narodzin dziecka i ustaje w momencie uzyskania pełnoletności, czyli ukończenia 18. roku życia. Przysługuje ona obojgu rodzicom. Od tej zasady są wyjątki. Władza rodzicielska przynależy tylko jednemu z rodziców, gdy jedno z nich nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych (jest częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnione), gdy jedno z rodziców zostało jej pozbawione albo gdy jego władza rodzicielska uległa zawieszeniu czy ograniczeniu.
W sprawach mało istotnych każdy z rodziców może działać bez potrzeby porozumiewania się z drugim rodzicem. W przypadku spraw istotnych potrzebne jest jednak ich współdziałanie. Niestety, przepisy k.r.o. nie określają, co należy do tzw. istotnych spraw dziecka. Można jednak do nich zaliczyć przede wszystkim: wybór imienia, zmianę nazwiska, określenie miejsca zamieszkania, wybór szkoły, przedszkola, przyszłego zawodu, wyjazd dziecka za granicę, określenie sposobu i miejsca jego leczenia itp. O sprawach istotnych dziecka rodzice są obowiązani rozstrzygać wspólnie, zarówno gdy są małżeństwem i pozostają we wspólnym pożyciu, jak i wówczas, gdy wspólne pożycie nie istnieje, a także gdy nie zawarli małżeństwa.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej
Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka, wówczas sąd rodzinny może pozbawić ich władzy rodzicielskiej. Pozbawienie jej jest najsurowszym sposobem ingerencji sądu opiekuńczego w sferę sprawowania władzy rodzicielskiej i może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców. Jeżeli jedno z rodziców zostało pozbawione tej władzy, traci ono prawa, które z niej wynikają. Oznacza to, że od tej pory nie będzie mogło uczestniczyć w wychowywaniu dziecka, zarządzać jego majątkiem, występować w jego imieniu, a drugie z rodziców nie musi uzgadniać z nim żadnych decyzji dotyczących tegoż dziecka.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej
W przypadku, gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, którzy nie są małżeństwem lub żyją oddzielnie (np. w separacji), sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z nich, ograniczając władzę drugiego rodzica. Musi jednak w takim rozstrzygnięciu wskazać konkretnie, do jakiego rodzaju praw i obowiązków ogranicza tę władzę. Najczęściej obejmują one decyzje dotyczące: zmiany miejsca pobytu dziecka, organizowania dla niego wypoczynku i wakacji, leczenia, wyboru szkoły, dodatkowych zajęć, zasad wychowania, kierunku wykształcenia itp.
Powierzenie opieki nad dzieckiem przedszkolu
Tylko rodzice (lub opiekunowie prawni) mają prawo wychowywać dziecko w zakresie swojej władzy rodzicielskiej i w zakresie uregulowanym przepisami prawa, w szczególności ustawy o systemie oświaty. Mogą oni, oczywiście, powierzyć dziecko instytucji oświatowej, jaką jest przedszkole. W ten sposób część wykonywania władzy rodzicielskiej przekazują odpowiednio przygotowanym nauczycielom.
Z momentem oddania dziecka do przedszkola placówka ta poprzez nauczycieli i dyrektora staje się podmiotem zobowiązanym do nadzoru nad małoletnim. Ponosi zatem odpowiedzialność za należytą pieczę nad nim w czasie pobytu w przedszkolu. Wyrazem tego jest również obowiązek wydania dziecka tylko rodzicom lub osobie przez nich upoważnionej.
Upoważnienie do odbioru dziecka
Kwestie związane z przyprowadzaniem i odbieraniem dzieci z przedszkola powinny być szczegółowo uregulowane w treści statutu. Jeżeli zgodnie z zasadami określonymi w statucie rodzice pisemnie upoważniają określone osoby do odbierania dziecka z przedszkola, to placówka ta nie ma prawa powierzyć opieki nad nim nikomu innemu, lecz wyłącznie osobom upoważnionym.
Regulacje statutowe powinny zakreślać katalog osób uprawnionych do odbioru dziecka z przedszkola i sytuacje, kiedy określone podmioty mogą realizować owo uprawnienie. Upoważnienie powinno zawierać podpisy obojga rodziców (prawnych opiekunów), jeżeli obojgu przysługuje władza rodzicielska. Jeżeli tylko jednemu, musi ono dostarczyć wyrok sądu dotyczący władzy rodzicielskiej nad dzieckiem.
Upoważnienie następuje poprzez udzielenie pełnomocnictwa w formie pisemnej, z podaniem danych osoby odbierającej dziecko (wraz z jej numerem dowodu osobistego) i ze wskazaniem terminu obowiązywania tego upoważnienia. Nauczyciel z kolei zobowiązany jest do wylegitymowania tej osoby na podstawie dowodu osobistego. Upoważnienie pozostaje w dokumentacji przedszkola. Może ono zostać w każdej chwili odwołane lub zmienione.
Oczywiście, upoważnienie może być modyfikowane w zależności od konkretnego przypadku. Nie ma przepisów, które jednoznacznie wskazywałyby na konkretną treść takiego upoważnienia. Powinno być ono załącznikiem do statutu lub procedur przyprowadzania i odbierania dzieci z przedszkola.
W sytuacjach typowych odbioru dokonują rodzice (lub prawni opiekunowie) albo krewni (np. dziadkowie). Jeżeli dziecko będzie odbierane przez dziadków, którzy nie mają powierzonej nad nim pieczy drogą orzeczenia sądowego, wówczas powinno to być potwierdzone przez rodziców stosownym oświadczeniem woli. W ten sam sposób musi być upoważnione do odbioru dziecka starsze rodzeństwo lub dalsi krewni.
Upoważnienie rodzeństwa
Jeżeli chodzi o rodzeństwo, należy w tym miejscu wskazać, że istnieje spór co do możliwości upoważniania osób niepełnoletnich. W tym zakresie stanowisko zajęło również Ministerstwo Edukacji Narodowej w piśmie z dnia 24 czerwca 2010 r., znak: DZSE-3-ER-044-22/10, skierowanym do kuratorów oświaty. W ocenie tego organu postępowanie przedszkoli polegające na określaniu w zapisach statutowych przyprowadzania i odbierania dzieci, w których dochodzi do wykluczenia osób niepełnoletnich z grupy upoważnionych, jest niezgodne z prawem, bowiem przepisy w sprawie ramowych statutów nie stawiają bowiem wymogu pełnoletniości wobec osób upoważnionych przez rodziców.
Rozporządzenie mówi tylko o „osobie zapewniającej dziecku pełne bezpieczeństwo”, która jako upoważniona do jego odbioru powinna jedynie posiadać stosowne upoważnienie i nie wzbudzać obaw, jeśli idzie o zapewnienie mu bezpieczeństwa w drodze do przedszkola i z przedszkola do domu. Gdyby jednak przedszkole miało obawy, że osoba upoważniona nie zapewni dziecku pełnego bezpieczeństwa, powinno prosić rodziców (prawnych opiekunów) o wskazanie innej osoby, wobec której nie będzie miało żadnych obiekcji.
Nie ulega jednak wątpliwości, że to rodzic, znając swoje dzieci, ich stopień rozwoju oraz uwarunkowania rodzinne i środowiskowe, jest w stanie najlepiej ocenić, czy może powierzyć odebranie młodszego dziecka starszemu rodzeństwu i czy to rodzeństwo może zapewnić mu pełne bezpieczeństwo w drodze z przedszkola do domu. Nie mówiąc już o tym, iż art. 43 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.) zezwala dzieciom do lat 7 korzystać z drogi pod opieką osoby, która osiągnęła co najmniej 10 lat.
Upoważnienie może mieć przykładowo taką treść:
My, niżej podpisani, upoważniamy ............................... (imię i nazwisko upoważnionego)
legitymującego się dowodem osobistym ............................... (seria i nr dowodu),
wydanym przez ............................... (nazwa organu wydającego) do odbioru naszego dziecka
............................... (imię i nazwisko dziecka) z ............................... (nazwa i adres przedszkola)
w okresie ............................... (tu odpowiednie daty).
...........................................................................
(Podpisy obojga rodziców)
Uprawnienia rodzicielskie do kontaktu z dzieckiem
W praktyce działania przedszkola pojawiają się problemy związane z żądaniem prawa do kontaktów z dzieckiem tego rodzica, który z nim nie mieszka. Są to sprawy skomplikowane, regulowane najczęściej w wyrokach orzekających rozwód. Jednak w przypadku, gdy takiego wyroku nie ma, zaś rodzic niemieszkający z dzieckiem żąda kontaktów z nim w przedszkolu, a drugi rodzic się temu sprzeciwia, dyrektor i nauczyciel stoi przed poważnym dylematem prawnym.
Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice tudzież ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Osobista styczność z dzieckiem nie jest atrybutem władzy rodzicielskiej i prawo do tego mają rodzice nawet wtedy, gdy władzy rodzicielskiej zostali pozbawieni. Wobec braku wyroku sądowego, zakazującego styczności z dzieckiem, nie ma podstaw prawnych do uniemożliwiania rodzicowi kontaktu z jego dzieckiem przez personel przedszkola. Oświadczenie drugiego rodzica nie może stanowić takiej podstawy, gdyż ograniczenie władzy rodzicielskiej samo w sobie nie powoduje jeszcze zakazu osobistych kontaktów rodzica z dzieckiem.
A zatem, jeżeli w wyroku orzekającym rozwód nie ma informacji o ograniczeniach w kontaktowaniu się drugiego rodzica z dzieckiem i nie ma odrębnego wyroku sądowego w tej sprawie, nauczyciel nie może uniemożliwić tej osobie kontaktów z jego dzieckiem. Warto dodać, że nie ma również przepisów czy zasad regulujących sprawy kontaktu z dziećmi tych rodziców, którzy zostali pozbawieni czy ograniczeni we władzy rodzicielskiej. Wszystko zależy od uregulowania tej kwestii w konkretnym przedszkolu. Personel może natomiast odmówić wydania dziecka, jeżeli władza rodzicielska została tej osobie ograniczona. Musi jednak dysponować odpowiednim orzeczeniem, żeby nie narazić się na zarzut pozbawiania możliwości wykonywania władzy rodzicielskiej.
Czy można nie wydać dziecka ojcu, jeżeli nie ma on odebranych praw rodzicielskich, ale w toku jest sprawa rozwodowa?
Decydujące znaczenie mają zasady przyjęte w statucie konkretnego przedszkola. Jeżeli rodzice zgodnie upoważniają określone osoby do odbierania dziecka z przedszkola, to personel nie ma prawa powierzyć opieki nad nim nikomu innemu, tylko osobom upoważnionym. Upoważnienie powinno zawierać podpisy obojga rodziców. Jeżeli upoważnienie było podpisane tylko przez jednego z rodziców (matka), nauczyciel po zgłoszeniu się ojca dziecka do przedszkola z przedstawionym problemem, obowiązany jest do przyjęcia wspólnego upoważnienia matki i ojca dotyczącego osób upoważnionych do odbioru dziecka z przedszkola.
Rodzice przedszkolaka są po rozwodzie, dziecko mieszka z matką. Czy można udzielać informacji ojcu dziecka?
To zależy od treści wyroku rozwodowego w części dotyczącej władzy rodzicielskiej. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka.
Matka ucznia ma drugiego męża. Czy można mu udzielać informacji o dziecku?
Drugi mąż matki przez akt małżeństwa nie zyskuje automatycznie „władzy rodzicielskiej” nad dzieckiem żony. W celu wykonywania praw wynikających z władzy rodzicielskiej (tj. np. prawo zasięgania informacji o uczniu, udział w spotkaniach) powinien być upoważniony przez rodzica (matkę) do wykonywania w stosunku do dziecka i władz przedszkola określonych praw związanych z władzą rodzicielską. Takie imienne upoważnienie powinno być sporządzone na piśmie, opatrzone datą i podpisem osoby upoważniającej.
Rekomendacje
- W przedszkolu na podstawie zapisów statutu powinna zostać opracowana procedura odbierania dzieci z przedszkola, z którą zostaną dokładnie zapoznani pracownicy przedszkola i rodzice dzieci.
- Aby zabezpieczyć interes prawny przedszkola, należy odpowiednie ustalenia przekazać zainteresowanym na piśmie z potwierdzeniem otrzymania lub zapoznania się z procedurą, względnie ze statutem.
- Jeżeli rodzice pisemnie upoważniają określone osoby do odbierania dziecka, przedszkole nie ma prawa powierzyć opieki nad dzieckiem nikomu innemu, tylko osobom upoważnionym.
- Upoważnienie powinno zawierać podpisy obojga rodziców (prawnych opiekunów).
- Zasady te powinny być skrupulatnie przestrzegane, łącznie z legitymowaniem na podstawie dowodu osobistego tych osób, które odbierają dziecko.
- W razie wątpliwości dotyczących władzy rodzicielskiej można posługiwać się takimi dokumentami jak: akt urodzenia dziecka czy wyrok sądowy (np. rozwodowy).
- Jeżeli władza rodzicielska została powierzona jednemu z rodziców, powinien on dostarczyć wyrok sądu orzekający separację lub rozwód. Pozwoli to ustrzec się przed próbą odebrania dziecka przez rodzica, który ma ograniczone prawa rodzicielskie lub jest ich pozbawiony. Oznacza to także, że prośba rodzica o niepowierzanie dziecka drugiemu z rodziców musi być poświadczona przez orzeczenie sądowe (np. wyrok rozwodowy).
- Powierzenie jednemu z rodziców – w wyroku rozwodowym lub w wyroku unieważniającym małżeństwo – wykonywania władzy rodzicielskiej nie pozbawia drugiego z rodziców prawa do osobistego kontaktowania się z dzieckiem, chyba że co innego wynika z tych wyroków.
