Przez zabawę do umiejętności społecznych

Kontakty społeczne dzieci do trzeciego roku życia podczas zabawy 

Dzieci od urodzenia żyją w świecie społecznym, uczą się najchętniej i najłatwiej wszystkiego, co ma związek z innymi ludźmi. 

Już małe dzieci potrafią wchodzić w relacje i tworzyć więzi ze swoimi rówieśnikami. Są nastawione na komunikację, obserwację, naśladowanie. Bawiąc się, budują relacje społeczne i trenują cały zakres umiejętności społecznych.

Pierwsze zabawy, w których uczestniczą dzieci, to tzw. zabawy interakcyjne, czyli zabawy oparte na wymianie między dzieckiem a opiekunem. Już od 4. miesiąca życia można z dziećmi rozwijać zabawy oparte na wymianie: opiekun pozostaje w kontakcie wzrokowym, naśladuje dźwięki, mimikę i ruchy ciała dziecka. Od ok. 8. miesiąca życia dziecko przejmuje inicjatywę i na zmianę z opiekunem naśladują się wzajemnie (np. w zabawie „A ku-ku”). 

Ostatnie badania przyniosły zmianę w postrzeganiu tego, jak małe dzieci bawią się i rozwijają kontakty społeczne. 
Wcześniej uważano, że maluchy poniżej 3. r.ż. nie potrafią wspólnie się bawić, bo są zbyt egocentryczne: nie interesują się sobą, nie potrafią robić niczego razem, a ich kontakty są głównie konfliktowe. Jednak badania, których źródłem są przede wszystkim obserwacje dzieci w placówkach opieki pozarodzinnej, pokazują, że od najwcześniejszego wieku rówieśnicy przyciągają uwagę dzieci: podążają za nimi wzrokiem, zaczynają dotykać, nie boją się siebie, są bardzo tolerancyjne. Od początku są nastawione na kontakty z rówieśnikami, na komunikację, obserwację, naśladowanie. 

Pomiędzy 6. a 12. miesiącem życia obserwuje się pierwsze formy wzajemnego naśladownictwa między dziećmi, nawiązywania kontaktu wzrokowego, współpracy polegającej na robieniu czegoś na zmianę. Już półtoraroczne dziecko potrafi wczuć się i zrozumieć nastrój oraz działania innego dziecka, co jest podstawą do naśladowania jego działań lub włączenia się do zabawy. Dla większości dwu- i trzylatków zabawa i przebywanie z innymi to duża atrakcja. Badania wskazują, że w trakcie swobodnej zabawy dzieci przez większość czasu są obok siebie, bawiąc się wspólnie lub równolegle; pozostały czas spędzają na zabawie samotnej lub przyglądaniu się rówieśnikom oraz na zabawie z opiekunem. Okazuje się również, że częściej komunikują się ze sobą niż z opiekunem.

Najbardziej charakterystyczną formą zabawy w 2. i 3. r.ż. jest tzw. zabawa częściowo razem, częściowo osobno, gdy zabawy wspólna i samotna przeplatają się wzajemnie, mieszają się pomysły dzieci, są chwile wspólnej aktywności, po czym dzieci odchodzą do innych zabaw.

W 3. r.ż. dziecka pojawia się zabawa wspólna, czyli zabawa ze wspólnym celem i planem. Dzięki rozwojowi mowy dochodzi między dziećmi do podziału zadań w zabawie. Stopień współpracy w tym wieku w dużym stopniu zależy od wsparcia dorosłych. 

Konflikty w zabawie 

Częścią wspólnych zabaw małych dzieci są również konflikty: dzieci zabierają sobie zabawki, popychają się, biją. Z badań wynika, że w trakcie zabawy swobodnej w grupie dwu- i trzylatków dochodzi od 5 do12 spięć na godzinę. Okazuje się jednak, że dzieci dobrze radzą sobie z konfliktami. Większość potrafią rozwiązać same (79%) i kontynuują zabawę, przy pozostałych jednak potrzebują pomocy opiekuna. Wspólna zabawa często okazuje się ważniejsza niż stawianie na swoim.

Konflikty w zabawie są bardzo ważne dla rozwoju dzieci. 
To okazja do zrozumienia, że inni mają swoje – często odmienne – potrzeby, opinie czy pomysły. 

Proces uczenia się wspólnej zabawy potrwa jeszcze wiele lat. Dzieci potrzebują uważnego dorosłego, który wesprze ich wysiłki w budowaniu dobrych...