Totet czy kotek, todut czy kogut?
Kappacyzm, gammacyzm – częsty problem przedszkolaków

Wśród współczesnych przedszkolaków, szczególnie w najmłodszych grupach, coraz częściej występuje zjawisko nieprawidłowej artykulacji głosek tylnojęzykowych [k] i [g], w ostatnim okresie obserwuje się, że liczba przedszkolaków z tym problemem stale wzrasta; znacznie rzadziej nieprawidłowo jest realizowana inna głoska tylnojęzykowa [h].

Głoska [k] jest spółgłoską tylnojęzykową, zwartą, twardą, ustną i bezdźwięczną. Głoska [g] to spółgłoska tylnojęzykowa, zwarta, twarda, ustna i dźwięczna, różni się tylko tym od głoski [k], że przy jej realizacji wprawiane w ruch są wiązadła głosowe. Głoska [h] to spółgłoska tylnojęzykowa, szczelinowa, twarda, ustna, bezdźwięczna.

Najmłodsze grupy przedszkolaków to dzieci 3-letnie. Trzylatek, u którego rozwój mowy przebiega prawidłowo, powinien już poprawnie realizować głoski tylnojęzykowe: [k], [g], [h]. Głoski te pojawią się jeszcze przed 3.r.ż., dokładniej – pomiędzy 2. a 3. r.ż.

W sytuacji gdy głoski te są realizowane nieprawidłowo, należy podjąć oddziaływania z zakresu terapii logopedycznej.

Kappacyzm, gammacyzm – co kryje się pod tymi pojęciami?

Gdy dziecko nieprawidłowo realizuje głoski [k] i [g], mówimy o następujących wadach wymowy:

• kappacyzm – gdy dziecko nieprawidłowo wymawia głoskę [k],[ki],
• gammacyzm – gdy dziecko wadliwie realizuje głoski [g], [gi].

Zaburzenia artykulacji głosek tylnojęzykowych podzielić można na trzy grupy:

• kappacyzm i gammacyzm właściwy,
• parakappacyzm, paragammacyzm,
• mogikapppacyzm, mgigammacyzm.

Kappacyzm i gammacyzm właściwy to deformacja głosek [k] i [g], gdy realizacja tych głosek powstaje w wyniku zwarcia krtaniowego.

Parakappacyzm to zamiana głoski [k] na głoski [t] lub [h], np. [kot] na [tot] lub [hot], [ki] na [ti], np. [kino] na [tino].

Paragammacyzm to zastępowanie głoski [g] głoską [d] np. [grabie] realizowane są jako [drabie] lub rzadziej [h] [hrabie], głoski [gi] głoską [di], czyli np. [gil] realizowane jak [dil].

W przypadku parakappacyzmu i paragammacyzmu może też zachodzić zamiana głosek tylnojęzykowych na jakiekolwiek łatwiejsze dla dziecka głoski, np. [p], [b], [f], [w] itd.

Mogikappacym i mogigammacyzm to brak realizacji głosek [k], [ki], [g], [gi] – dziecko opuszcza te głoski w swoich wypowiedziach, np. zamiast [kotek] mów [otek], zamiast [kino] mówi [ino], nie mówi [goryl] tylko [oryl], nie potrafi powiedzieć [gil], więc mówi [il].

Rzadko zaburzona, nieprawidłowo realizowana głoska [h] zwykle jest zastępowana innymi głoskami, np. głoską [f], najczęściej jednak jest opuszczana przez dzieci.

Terapia logopedyczna 

Jeśli – logopeda stwierdzi występowanie opisywanych powyżej wad wymowy udziecka, należy podjąć terapię logopedyczną; ćwiczenia z tego zakresu powinny być realizowane w gabinecie logopedycznym podczas spotkań z logopedą.

Rodzice (opiekunowie) dziecka otrzymują zalecenia do logopedycznej pracy w domu. Obowiązkiem logopedy jest przygotowanie ćwiczeń do pracy w domu i dokładne wyjaśnienie dorosłym pracującym z dzieckiem, jak je należy wykonywać. 

Nauczyciel pracujący z grupą w przedszkolu powinien wspierać prowadzoną terapię logopedyczną, utrwalać prawidłową wymowę ćwiczonych głosek podczas wspólnych zabaw wgrupie, w trakcie funkcjonowania dziecka w codziennym życiu przedszkola. Obowiązkiem logopedy jest poinformowanie nauczyciela, jakie ćwiczenia logopedyczne mogą wspomóc przedszkolaka podczas wspólnych zabaw, zajęć realizowanych w grupie.

Ćwiczenia stosowane w terapii głosek tylnojęzykowych

Wśród ćwiczeń polecanych do pracy z dzieckiem z kappacyzmem i gammacyzmem, czy zaburzoną realizacją głoski [h] wymienić należy przede wszystkim te, które przesuwają masę języka w głąb jamy ustnej i powodują uniesienie tylnej części języka do podniebienia. 

Logopeda wywołuje, koryguje zaburzoną głoskę, przeprowadza dziecko przez kolejne etapy terapii(od realizacji głoski w izolacji do prawidłowej realizacji w każdej sytuacji w mowie spontanicznej), w przypadku głosek tylnojęzykowych dąży do:

• usprawniania pracy języka – zabawy typu:

• uniesienie języka, 
• przesuwanie go w różne miejsca jamy ustnej, 
• wysuwanie języka z jamy ustnej, 
• dotykanie czubkiem języka zębów dolnych,
• oblizywanie językiem zębów górnych i dolnych od strony wewnętrznej izewnętrznej,kierowa nie języka do nosa, kącików ust itd.

• kształtowania kinestezji artykulacyjnej (czucia ułożenia narządów artykulacyjnych), czyli uświadomienia dziecku roli języka w produkowaniu ćwiczonych głosek – ćwiczenia typu: unoszenie, języka w kierunku podniebienia, następnie opuszczanie językana dno jamy ustnej w ten sposób, aby doszło do wysklepienia języka w tylnej części jamy ustnej i wytworzenia w tym miejscu zwarcia,
• ćwiczenia realizacji głoski [k] w izolacji poprzez odpowiednie ułożenia języka i pozostałych narządów artykulacyjnych:

• język powinien się znajdować na dnie jamy ustnej, czubek języka powinien być przy dolnych zębach, przy szeroko otwartej jamie ustnej, np. z głową odchyloną do tyłu, powinna siępojawić głoska [k], logopeda pokazuje dziecku ten sposób, dziecko naśladuje terapeutę,
• dociśnięcie języka szpatułką przez logopedę i przytrzymanie czubka języka przy dolnych zębach,co powoduje przesunięcie masy języka i pozwala na realizację ćwiczonej głoski,
• ułożenie dziecka w pozycji leżącej – wówczas masa języka przesuwa się do tyłu, co naturalnie wywołuje prawidłową pozycję narządów artykulacyjnych do realizacji głoski [k],

• ćwiczenia głoski [k] w sylabach, logotomach, wyrazach, połączeniach wyrazowych zdaniach, mowie spontanicznej,
• wywoływania głoski [g] – o wiele łatwiejsze, jeśli dziecko realizuje już prawidłowo głoskę [k], gdyż maluch po serii ćwiczeń związanych z realizacją głoski [k] potrafi już prawidłowo ułożyć narządy artykulacyjne, ma rozwiniętą świadomość z zakresu kinestezji artykulacyjnej; przy realizacji głoski dźwięcznej [g], musi tylko wprowadzić w drgania wiązadła głosowe,
• realizacji głoski [g] w sylabach, logotomach, wyrazach, połączeniach wyrazowych, zdaniach, mowie spontanicznej, 
• głoskę [h] można wywołać, stosując chuchanie, podobnie jak przyrealizacji głoski [k] z szerokim otwieraniem buzi; dziecko powtarza czynności prezentowane przez logopedę.

Terapię opisanych wad wymowy można uznać za zakończoną, gdy dziecko realizuje głoski [k], [g] oraz [ki], [gi], [h] w każdej wypowiedzi, w sytuacjach swobodnego, spontanicznego mówienia podczas rozmowy, zabawy, opowiadania, recytowania wierszyków, śpiew...