„Owady i inni znajomi z przedszkolnego ogrodu” – projekt badawczy
Odkrywamy świat przyrody – zajęcia realizowane metodą projektów

Wiosna i jej zmienność pogodowa – przeplatające się dni słoneczne z deszczowymi – sprzyjają pojawianiu się owadów fruwających, żyjących na krzewach, w trawie i pod korą drzew, a także dżdżownic bytujących w glebie. Pojawiające się na drzewach i krzewach pąki, rosnąca trawa i pierwsze wiosenne kwiaty zapraszają do eksploracji świata przyrody dostępnego w najbliższym otoczeniu dzieci. Rozgrzane wiosennymi promieniami słońca ściany domów są miejscem chętnie odwiedzanym przez owady, zwłaszcza przez muchy, natomiast na bezlistnych jeszcze gałęziach drzew i krzewów możemy zaobserwować pełzające biedronki. W słoneczne wiosenne dni pojawiają się także pierwsze motyle: modraszek wieszczek oraz cytrynek. W oczekiwaniu na bioróżnorodność i piękno kwitnących łąk i ogrodów zapoznajmy dzieci z mieszkańcami tychże środowisk. Spójrzmy na ogród przedszkolny z perspektywy jego mieszkańców. Poznajmy umiejętności owadów oraz ich znaczenie i rolę w środowisku przyrodniczym, aby móc zgodnie dzielić wspólną przestrzeń ogrodu. 

Etap I – rozpoczęcie projektu

• Wybór tematu – „Owady i inni znajomi z przedszkolnego ogrodu” – w słoneczny wiosenny dzień, podczas pobytu w ogrodzie, dzieci dostrzegły fruwającego motyla oraz biedronki i inne małe owady. Dzieci dzieliły się swoimi spostrzeżeniami, niektóre jednak z obawą i dystansem przyglądały się wskazanym przez kolegów owadom. Po powrocie do sali podjęliśmy rozmowę na temat poczynionych przez dzieci obserwacji. Tak powstał pomysł na poznanie mieszkańców naszego ogrodu: jak się nazywają, gdzie mieszkają, czym się żywią i jaką pełnią rolę w środowisku przyrodniczym? Ponieważ na świecie żyje bardzo wiele gatunków owadów, dzieci ustaliły zgodnie, że chcemy poznać owady i inne zwierzęta żyjące najbliżej nas – w ogrodzie. Przystąpiliśmy do wykonania wizytówek zapraszających rodziców do udziału w projekcie. Wizytówki przybrały ciekawe kształty: były wśród nich motyle, biedronki, pająki, a nawet dżdżownice. Dzieci samodzielnie projektowały szatę graficzną swojej wizytówki. Oprócz wizytówek wręczonych przez dzieci rodzice zostali oficjalnie poinformowani przez nauczycielkę o rozpoczęciu projektu.
• Rozbudzanie ciekawości poznawczej dzieci – zaczęliśmy od pierwszego zadania projektowego, tzn. przyniesienia ilustracji oraz książek, z których możemy czerpać informacje o interesujących nas owadach. Podczas pobytu w ogrodzie wykonane zostały zdjęcia zaobserwowanych owadów, pająków, dżdżownic, o których wspólnie poszukiwaliśmy informacji w książkach. Dzieci poproszone zostały o przypomnienie sobie wspólnie z rodzicami historii związanych z owadami i opowiedzenie ich wszystkim w grupie.
• Wędrówka tematyczna – opowiadanie swoich wspomnień związanych z owadami i innymi mieszkańcami ogrodów:

–    Bardzo lubię patrzeć na motyle, w moim ogrodzie jest ich dużo i już wiele razy motyl usiadł mi na ręce, a nawet na głowie, ale ja się wcale nie boję.
–    A ja się nie boję małych pajączków, ale dużych to się boję.
–    Mój dziadek, jak kopał w ogrodzie, to wykopał dżdżownicę i ją wziął, i zakopał w innym miejscu, bo one są w ogrodzie potrzebne.
–    Ja widziałem w parku dużo takich robaczków czerwonych i trochę czarnych, w przedszkolu w ogrodzie też je widziałem, ale nie wiem, jak one się nazywają.
–    Dużo jest biedronek w ogrodzie, niektóre są czerwone i mają czarne kropki, ale też są takie trochę pomarańczowe. 
–    Po deszczu to jest dużo dżdżownic i są na chodniku, i wychodzą z ziemi.
–    Taki brązowy robak chodził tam po drzewie w ogrodzie, zrobimy mu zdjęcie, jak go zobaczę, to pani pokażę, i się dowiemy, co to za owad.
    Do zilustrowania swoich opowiadań dzieci użyły kredek woskowych, pastelowych oraz pasteli olejnych – według własnego wyboru. Wykonane prace umieszczone zostały na wystawie w sali. 

• Tworzenie siatki wiedzy „Co już wiemy?” – w miejscu wybranym na kącik projektowy umieściliśmy tablicę, na której swoje miejsce znalazły ilustracje, zdjęcia i rysunki dzieci.
  Odnotowaliśmy również wypowiedzi naszych przedszkolaków:

–    Są owady, które fruwają, i to są biedronki. 
–    Jeszcze inne owady fruwają – pszczoły i komary.
–    Są też pająki, ale ja nie wiem, czy to owady.
–    Mogą też być dżdżownice, ale one są dziwne.
–    Są też robaczki, które mogą żyć na drzewie albo w trawie.
–    Biedronki mają różne kolory.
–    Motyle też mają różne kolory.
–    Wszystkie owady są potrzebne w ogrodzie, bo mają swoje zadania do wykonania.
–    Pszczoły zbierają z kwiatów nektar.
    Wypowiedzi dzieci zostały zanotowane i umieszczone na siatce wiedzy w sąsiedztwie wystawy prac plastycznych pod nazwą „Owady”. 

• Tworzenie siatki pytań „Czego chcemy się dowiedzieć?”
  Na poniższe pytania będziemy poszukiwali odpowiedzi w trakcie realizowania projektu:

–    Czym owady się odżywiają?
–    Jak nazywają się owady i inne zwierzątka zaobserwowane w naszym ogrodzie?
–    Jak zbudowane są owady?
–    Gdzie żyją owady i co robią zimą?
–    Jakie zadanie wykonują owady w ogrodzie?
–    Ile gatunków owadów jest na świecie?
–    Jak możemy pomagać owadom?
–    Czy w przedszkolnym ogrodzie żyją tylko owady?

• Kącik projektowy
  Jest to kluczowe miejsce projektu, do którego dzieci mogą zawsze podejść i umieścić w nim przyniesione materiały, z których będziemy korzystać podczas działań projektowych. Dzieci chętnie sięgają po książki i przeglądają ilustracje. Często kącik projektowy okazuje się być idealnym miejscem na umieszczenie w nim maskotki tematycznie związanej z projektem. I tak w naszym kąciku znaleźli się pluszowa biedronka i pająk. Pamiętamy o czytelnym wyglądzie kącika, w tym celu grupujemy poszczególne jego elementy: książki, maskotki, kolorowanki, ilustracje, wizytówki informacyjne. Ułatwi to dzieciom umieszczenie przyniesionych pomocy w odpowiednim miejscu, zachęci do korzystania z eksponatów projektowych, a przede wszystkim rozbudzać będzie ciekawość poznawczą dzieci i zachęcać do aktywnego udziału w projekcie. Sprawdzonym rozwiązaniem jest umieszczanie w kąciku „wizytówek” informujących o zbliżających się wydarzeniach. Dzieci, wychodząc do domu, biorą wizytówkę dla rodziców, a często także dla babci lub dziadka, którzy mogą być potencjalnymi ekspertami w naszym projekcie. 

Etap II – realizacja projektu

• Wspólne tworzenie siatki tematycznej – w siatce tematycznej umieszczamy zapisane informacje posiadane już przez dzieci, dołączamy do niej systematycznie zdobywane wiadomości. Możemy tu zapisać także nowe pojawiające się pytania. Zamieszczamy tu również przykłady ćwiczeń i zadań badawczych do wykonania w domu oraz w przedszkolu.
• Nasi eksperci – poszukując odpowiedzi na postawione pytania, korzystamy z literatury, a także pomocy specjalistów – ekspertów. W dziedzinie owadów możliwości zaproszenia ekspertów jest wiele. Mogą to być osoby, które posiadają ogródek działkowy i zdobyły wiedzę w trakcie wieloletniej pracy na działce. My zaprosiliśmy babcię i dziadka dwojga z naszych przedszkolaków, udaliśmy się do sklepu zoologicznego, którego właściciel wyraził chęć odwiedzenia nas w przedszkolu i udzielenia odpowiedzi na pytania dotyczące owadów. Zaplanowaliśmy wycieczkę do parku przyrodniczego oraz spotkanie z pszczelarzem. 
• Wyprawa w teren – zaplanowaliśmy wyjście do sklepu zoologicznego oraz wyprawy badawcze do ogrodu i sąsiadującego z przedszkolem parku. Zaopatrzeni w lupy i inne akcesoria, będziemy dokonywać obserwacji i dokumentować w formie zdjęć nasze działania. 

O terminie oraz godzinie wyjazdu na wycieczkę poinformujmy odpowiednio wcześniej rodziców. 
Owady – garść wiadomości ogólnych:

• To najliczniejsza grupa organizmów żyjąca na naszej planecie.
• Znanych jest ponad milion gatunków owadów, choć naukowcy twierdzą, że może być ich znacznie więcej.
• Cechą wspólną owadów jest posiadanie sześciu odnóży, dzieli je natomiast ogromna różnorodność kształtów oraz kolorów.
• Owady wcześniej niż ptaki nabyły umiejętność latania.
• Wśród owadów znajdziemy takie, które potrafią fruwać, skakać czy też biegać.
• Owady są „ochroniarzami” naszych ogrodów.

Odpowiedzi na wybrane pytania i zadania badawcze:

• Czym odżywiają się owady i inni mieszkańcy ogrodu? Biedronki siedmiokropkowe odżywiają się głównie mszycami, jest to bardzo pożyteczne dla człowieka, ponieważ mszyce niszczą rośliny ogrodowe i mogą także przenosić choroby roślin. Pierwszym pokarmem motyli jest nektar kwitnących krokusów lub wczesnych odmian prymulek, a także soki wyciekające z drzew. Kowal bezskrzydły lubi zjadać opadłe owoce, resztki organiczne i wysysać soki z roślin. Pszczoły żywią się nektarem pozyskiwanym z kwiatów drzew; doskonałym miejscem, w którym mogą pożywić się pszczoły, są łąki kwietne, na których rośnie wiele gatunków kwiatów. Dżdżownica zjada przegniłe części roślin, wciągając je pod ziemię, zjada także glebę, w której znajdują się związki mineralne.
• Jak nazywają się zaobserwowani mieszkańcy naszego ogrodu?
  Podczas wypraw do ogrodu zaobserwowaliśmy w nim: biedronki siedmiokropki, motyle cytrynki, kowale bezskrzydłe, dżdżownice, pająki i pszczoły. 
• Jakie zadania wykonują owady i inni mieszkańcy ogrodów?
  Biedronki to najbardziej znane owady pomagające w walce ze szkodnikami niszczącymi rośliny. Biedronki zjadają mszyce, zarówno ich larwy, jak i osobniki dorosłe. Pszczoły zapylają kwiaty, co sprzyja obfitemu kwitnieniu i owocowaniu w naszych sadach. Dżdżownice spulchniają ziemię, mieszają ją i dlatego są cenione przez ogrodników i rolników. Kowal bezskrzydły pomaga rozłożyć w ogrodzie szczątki organiczne.

Przykłady ćwiczeń badawczych:

• Jak poruszają się: biedronka, kowal bezskrzydły i dżdżownica?

–    Dzieci dokonywały obserwacji w ogrodzie, zwracały uwagę na zachowanie ostrożności, aby obserwowane zwierzątka miały swobodę wykonywania ruchów, a tym samym dzieci mogły osiągnąć cel badawczy. 
–    Na wcześniej przygotowanych kartkach A4 dzieci narysowały, a następnie wycięły duży owal lub koło. Tak przygotowaną kartkę kładły na trawnik w ogrodzie i przez wyciętą przestrzeń obserwowały z użyciem lup, co dzieje się w ich wybranym fragmencie trawy. 

Szkic z natury

Realizując projekt o mieszkańcach przedszkolnego ogrodu, zaopatrzyliśmy się w tekturowe podkładki z przymocowanymi taśmą kartkami papieru oraz ołówkami i w dowolnie wybranym przez siebie miejscu dzieci wykonywały szkic z natury owada lub innego mieszkańca ogrodu.

Ważne: Na bieżąco aktualizujemy siatkę tematyczną i umieszczamy na tablicy wszystkie prace dzieci, ich wypowiedzi, zdjęcia z wyjść i wypraw. Wszystkie prace personalizujemy. Dziękujemy za zaangażowanie w realizację projektu.

Wizyty ekspertów

1. W ramach wzbogacenia naszych wiadomości i uzyskania odpowiedzi na pytania dotyczące projektu odwiedzili nas zaproszeni eksperci: babcia Hani i dziadek Tomka. Opowiadali o swoich ogródkach działkowych, przynieśli zdjęcia i album fotograficzny roślin ogrodowych i owadów. Dzieci miały sporo pytań (oprócz tych zapisanych w siatce pytań). Na wszystkie pytania uzyskały dokładne i wyczerpujące odpowiedzi. Pytania dodatkowe, które zadały dzieci, zostały dopisane do siatki tematycznej. Spotkanie zakończone zostało wykonaniem wspólnego pamiątkowego zdjęcia.
2. Naszym kolejnym zaproszonym ekspertem był właściciel sklepu zoologicznego. Podczas wcześniejszej wyprawy do tego sklepu poprosiliśmy, aby pan opowiedział nam o tym, jak zbudowane są owady. Nasz gość przyniósł duże plansze, na których narysowane były różne owady i dokładnie opisana była także ich budowa. Dodatkowo dzieci oglądały film edukacyjny o owadach. Zdjęcia wykonane podczas wizyty eksperta wzbogaciły siatkę tematyczną. 

Działania projektowe (przykłady)

1. Jednym z działań projektowych było wykonanie na warsztatach z rodzicami domków dla biedronek, które posłużą im jako bezpieczne miejsce do spędzenia zimy. 
2. Dokarmiamy motyle – pojawiającym się po zimie motylom wykładamy w ogrodzie kawałki owoców. Lekko sfermentowane jabłka to ulubiony przysmak rusałek. Wiatr roznosi zapach jabłek, a głodne po zimie motyle ochoczo przylatują na ucztę.
3. Założenie „łąki kwietnej” – wspólnie z panem konserwatorem wysiewaliśmy nasiona, z których wyrośnie łąka. Dzieci po wysiewie nasion grabiły i delikatnie udeptywały ziemię. 

Ciekawostki o owadach i innych mieszkańcach ogrodów

• Owady nie mają języka; pożywienie, które mają zamiar zjeść, smakują swoimi antenkami lub ustnikami. Natomiast motyle smakują swój pokarm stopami, na tylnych odnóżach bowiem znajdują się receptory chemiczne, dzięki którym motyle mogą poznawać smak.
• Owady mają dwie lub trzy pary odnóży.
• Świerszcze mają uszy na nogach, a niektóre ćmy mają uszy na ustach.
• Dżdżownice nie mają płuc i oddychają prz...