Samowiedza i samoświadomość – piąte zajęcia treningu umiejętności społecznych z bajką terapeutyczną

Rozwój samoświadomości, który rozpoczyna się bardzo wcześnie, jest ściśle związany ze świadomością społeczną i dzieli się na trzy etapy. W pierwszym, nazywanym projekcyjnym, dziecko zaczyna rozumieć, iż ludzie, którzy je otaczają, to żywe istoty, a także uświadamia sobie wygląd zewnętrzny konkretnych ludzi (np. mama to ta osoba w okularach, tata to osoba z zarostem). Później, w etapie subiektywnym, dziecko dostrzega siebie i swój świat wewnętrzny, odróżnia swoje imię i wie, że jest mu ono przypisane. W ostatnim etapie, ejektywnym, dziecko dostrzega sens życia wewnętrznego.

Im bardziej dziecko doskonali się poznawczo, tym bardziej rozwija się jego samoświadomość, czyli obraz indywidualnego „ja”, wyobrażenia w schemacie własnego ciała, samoocena oraz zrozumienie siebie jako podmiotu wewnętrznego. Około pierwszego roku życia maluch dostrzega siebie w lustrze i na zdjęciach. W drugim roku życia pojawia się świadomość sprawczości, maluszek odróżnia skutki swoich działań od skutków działań innych. Na tym etapie intensyfikuje się rozwój koordynacji ruchowej całego ciała, dziecko opanowuje celowe działania, jak również rozwija orientację w schemacie własnego ciała.

W wieku trzech lat rozpoczyna się kształtowanie samooceny, które jest oparte na emocjach i sytuacjach. Opinie na własny temat nie są wynikiem świadomych przemyśleń, co oznacza, że dziecko nie pomyśli, że jest dobrym czy złym człowiekiem. Jest to też wiek, kiedy dziecko rozpoczyna edukację przedszkolną. Środowisko to „wkracza do rozwojowej akcji”. Pojawiają się nowe normy i zasady, rówieśnicy i dorośli. Te czynniki zewnętrzne tworzą pożądane wzory zachowania, a w naszym podopiecznym pojawiają się nowe motywy do wymaganego postępowania, te zaś prowadzą do kształtowania się jego standardów etycznych i ocen moralnych. 

W starszym wieku przedszkolnym zaczyna wyłaniać się subiektywna strona samoświadomości. To oznacza, że dziecko postrzega siebie jako źródło działania, uczuć i woli. Staje się zdolne do empatii i współpracy z rówieśnikami, a co za tym idzie – do podziału ról i zadań w grupie.

Świadomość samego siebie, jak również wiedza na temat własnej osoby, myśli, przeżyć, emocji, ocen i motywacji to niezwykle ważne narzędzia w interakcjach z innymi. To zdolności niezbędne do odnalezienia swojego miejsca w świecie, a te mogą się urzeczywistnić w kontaktach i relacjach z otaczającymi nas osobami. Dopiero wiedza na temat tego, co jest dla nas w porządku, gdzie leżą granice tego, co jest dla nas do zaakceptowania, daje przestrzeń do budowania satysfakcjonujących przyjaźni i związków. 

To, w jaki sposób nasz maluch będzie myślał o sobie, odzwierciedli się w nawiązywaniu relacji, byciu w nich i ich utrzymywaniu. Istotne staną się: świadomość swoich mocnych i słabych stron, umiejętność odnajdywania cech wspólnych z grupą i poszczególnymi jednostkami i cech od nich odróżniających, a także umiejętność planowania zachowania...