Praktyczne podejście do diagnozy i terapii dysharmonii rozwojowej u dzieci przedszkolnych

Ogólne aspekty rozwoju dziecka

Dla psychologii rozwoju dziecka pojęcie rozwoju jest nadrzędne, ale nie stanowi terminu bezdyskusyjnego. W odniesieniu do koncepcji zmian ewolucyjnych Herberta Spencera rozwój określany jest jako „z jednej strony wzrastające zróżnicowanie danego układu, a z drugiej –
wzrastające uporządkowanie i integracja oraz równowaga. Przechodzenie po pierwsze od stanów jednorodności do różnorodności oraz po drugie od nieokreśloności i chaosu do uporządkowania i integracji, to podstawowe prawo rozwoju. W takim ujęciu rozwój może być kojarzony z postępem (progresem), a miarą postępu jest osiąganie równowagi przez zmieniający się układ”1.  

I choć koncepcja Spencera została poddana licznym dyskusjom, to wciąż stanowi silne odniesienie dla wielu teorii. Patrząc na rozwój z perspektywy ujęcia filozoficznego Georga Wilhelma Fredricha Hegla, analizując rozwój, należy się skupić przede wszystkim na analizie przemian jakościowych, a nie ilościowych. Zgodnie z myślą Hansa Tomae rozwój można przyrównać do „ciągu zmian pozostających między sobą we wzajemnym związku i występujących w sposób uporządkowany w określonych miejscach na kontinuum czasowym biegu życia jednostki”2. Biorąc po uwagę powyższe, można powiedzieć, że to zmiany rozwojowe stanowią kluczowy punkt odniesienia. Powszechnie, ze względu na formę samej kategorii zmiany, rozróżnia się zmiany ilościowe oraz jakościowe, natomiast ze względu na inne czynniki różnicujące można wskazać, czy zmiany mają charakter uniwersalny, wspólny czy jednostkowy, czy ujawniają się zgodnie dla wszystkich w tym samym okresie rozwojowym (tzw. zmiany punktualne), czy też później lub wcześniej (zmiany niepunktualne). Uważnie przyglądając się zmianie, można stwierdzić, na ile jest ona wynikiem przewidywalnego cyklu rozwoju, a na ile stanowi wynik działań nagłych czy też nieprzewidywalnych i niezależnych czynników zewnętrznych. Bardziej obrazowe przedstawienie zmian rozwojowych stanowi tabela 1. 

Zmiany w rozwoju dziecka

Analizując rozwój dziecka, warto także zapoznać się z klasyfikacją Johna Flavella (1972), zgodnie z którą zmiany następujące w rozwoju dziecka mogą stanowić pewną określoną i planową sekwencję. Zmiana, która następuje jako pierwsza, to dodawanie – dziecko doświadcza nowych sytuacji i tym samym zdobywa kolejne doświadczenia, które dodawane są do już uprzednio zdobytych struktur poznawczych. Dziecko kumuluje nowe doświadczenia, które nie są jednak modyfikowane w żaden sposób, a jedynie gromadzone (np. dziecko uczy się kolejnych nazw zwierzątek). Podczas kolejnego opracowywania doświadczenia następuje zmiana o symbolicznym tytule „substytucja”, za sprawą której nowo nabyte informacje zostają zaadoptowane do wcześniej zdobytych struktur i tym samym często zmieniają istniejące dotychczas wiadomości (np. dziecko wie, że krówka daje mleko, kotek pije mleko, człowiek pije mleko i tym samym samo „mleko” rozszerza swoje pierwotne połączenie znaczeniowe – z krówką, na rzecz innego rodzaju myślenia, czyli „mleko-napój”). Kolejny element zmiany to tzw. modyfikacja – następuje wówczas różnicowanie (zmiana o charakterze jakościowym) czy też uogólnianie (zmiana o charakterze ilościowym) zebranych wiadomości (np. dziecko uczy się, że zwierzęta, które piją...